نخستین سایت حسابداری و مهندسی مالی

آشنایی با صندوق‌ سرمایه‌گذاری مشترک (Mutual Fund)

مقدمه

رفع موانع مختلف اقتصادی کشور، یا حداقل کاهش آثار آن‌ها طلب می‌کند که منابع و امکانات کشور به سوی فعالیت‌های مولد و صنعتی هدایت ‌شوند. برای گسترش این فعالیت‌ها ضروری است که وجوه موجود در جامعه و پس‌اندازهای سرگردان خانوارها به‌سمت سرمایه‌گذاری‌های مورد نظر هدایت شوند. بی‌تردید، این مهم را نمی‌توان به انجام رساند، مگر این‌که بازارهای پول و سرمایه و امکانات مرتبط با آن‌ها گسترش پیدا کند.شرکت‌های سرمایه‌گذاری از بخش‌های فعال در بازارهای مالی هستند. در سال‌های اخیر صنعت واسطه‌گری مالی در سراسر جهان رشد و گسترش چشمگیری را شاهد بوده است و سرمایه‌گذاران از محاسن و مزایای این شرکت‌ها باخبر و با فعالیت آن‌ها آشنا هستند. در این مقاله صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک به‌عنوان یکی از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای آشنایی بیشتر عموم معرفی شده‌اند.

صندوق سرمایه‌گذاری

نهاد مالی است که فعالیت اصلی آن سرمایه‌گذاری در اوراق‌بهادار است و مالکان آن به نسبت سرمایه‌گذاری خود، در سود و زیان صندوق شریک‌اند3.

صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری بازار پول

این صندوق‌‌ها مانند صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری هستند با این تفاوت که اقدام به خرید اوراق ‌بهادار بسیار مطمئن با قابلیت نقدینگی بسیار زیاد نظیر اسناد خزانه (به‌جای اوراق‌قرضه و سهام) می‌کنند. از آن‌جا که دارایی‌های این بنگاه‌ها به اندازه کافی بدون مخاطره و نقد است، درآمد بهره‌ای آن برای جذب هرگونه زیان سرمایه‌ای کفایت می‌کند4.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری متقابل یا مشترک

گروهی از سرمایه‌گذاران که دارای هدف سرمایه‌گذاری مشابه می‌باشند، می‌توانند وجوه خود را در یک صندوق قرار دهند و با سرمایه‌گذاری از آن محل از مزایای حاصله از جمله کاهش مخاطره، مدیریت تخصصی پرتفوی، نقدینگی بالا و سهولت در امور سرمایه‌گذاری برخوردار شوند.

صندوق‌های مشترک یا متقابل سرمایه‌گذاری چند مزیت عمده دارند5:

1. اجازه‌ی پخش نمودن پرتفوی در اسرع وقت را به سهام‌داران کوچک و بزرگ می‌دهند.

2. با توجه به دسترسی به تخصص قادر هستند که مدیریت پرتفوی مطلوبی را ارایه کنند که بسیاری از افراد سرمایه‌گذار توان ایفای این مسئولیت را ندارند. به‌عبارت دیگر، یکی از ابزارهای مدیر پرتفوی دریافت اطلاعات جدید و مستمر است که با حضور در بازارهای سرمایه امکان‌پذیر می‌شود. درواقع این‌صندوق‌‌ها مسئله« عدم تقارن در اطلاعات» را تاحدی حل کرده‌اند و از «انتخاب نامطلوب» مشتریان جلوگیری می کنند.

3. قیمت گذاری سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری شفاف است و بستگی به ارزش خالص دارایی6 دارد که درحقیقت به‌صورتی ساده‌تر از ارزش سایر پرتفوی‌ها قابل محاسبه است.

4. در بدو فعالیت، این صندوق‌ها عموماً در سهام سایر شرکت‌ها سرمایه‌گذاری می‌کردند ولی به تدریج و خصوصاً در دهه‌ی 1980 به سرمایه‌گذاری دراوراق‌بدهی نیز روی آوردند. در حال حاضر، صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری پرتفوی‌های مختلف بااهداف متنوع را به عموم عرضه می‌کنند.

5. در مقایسه با سایر سرمایه‌گذاری‌ها، سرمایه‌گذاری در صندوق مشترک آسان‌تر و سریع‌تر است و غالباً به کمیسیون خرید و فروش کم‌تری منجر می‌شود. البته در بسیاری از مواقع ممکن است «کمیسیون خرید» وجود نداشته باشد ولی غالباً «کمیسیون فروش» کمی وجود دارد.

6. هزینه معاملات، به‌دلیل معاملات جمعی، در صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری به‌شدت کاهش می‌یابد. زیرا هزینه معاملات متعدد برروی اوراق‌بهادار و ایجاد پرتفوی حتی برای یک فرد ثروتمند نیز بالاست، در حالی‌که این هزینه با مشارکت در صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری کاهش می‌یابد.

تاریخچه و خصوصیات صندوق‌های مشترک

آغاز فعالیت صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری به سال 1822، یعنی به زمانی‌ بر می‌گردد که "ویلیام اول" دستور تأسیس «شرکت سهامی‌عام کشورهای اسکاندیناوی برای تسهیل در صنعت ملی» را داد. این شرکت را اولین شرکت سرمایه‌گذاری در دنیا تلقی می‌کنند. رشد و توسعه شرکت‌های سرمایه‌گذاری در طی قرن 19 در قاره اروپا و به‌خصوص انگلستان بسیار چشمگیر بود. به‌صورتی که در سال 1868 شرکت سرمایه‌گذاری مستعمراتی واقع در لندن فعال‌ترین و بارزترین شرکت سرمایه‌گذاری در دنیا محسوب می‌شد. در ایالات متحده، شکل‌گیری و حیات صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری به بعد از جنگ اول جهانی در سال 1922 بر می‌گردد. تا زمان بحران بازار سهام، نرخ بازده برای سرمایه‌گذاران بسیار اندک بود و این مسئله نه فقط به علت وجود مشکلات در بازار مالی، بلکه فقدان مدیریت کارآ نیز بود. بعد از جنگ دوم جهانی وضعیت صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری تغییر کرد به‌گونه‌ای که توانست جایگاه مهمی در بین مؤسسات مالی به‌دست آورد. علت اصلی این توسعه و اهمیت، افزایش درآمد مردم، فعال‌تر شدن بازار سرمایه و استفاده از مدیریت حرفه‌ای بود7.

اولین صندوق متقابل یا مشترک فعال در بازار پول در سال 1971 در امریکا توسط دو پیشگام به نام‌های براون و بنت ( Bruce bentو Henry brown) در شهر نیویورک در محله وال استریت ایجاد شد. ولی در اکثر سال‌های دهه‌ی مزبور به‌خاطر آن‌که نرخ‌های بازار پول بسیار پایین و نزدیک به نرخ بانک‌ها بود که توسط بانک مرکزی امریکا کنترل می‌شد، این صندوق‌ها سرمایه‌گذاران زیادی را جذب نکردند. ولی در اواخر دهه 1970 باافزایش نرخ های بازار پول (که عمدتاً به خاطر افزایش تورم صورت گرفت) و ادامه کنترل نرخ‌های بانکی، صندوق‌های مشترک جذابیت بیشتری یافتند و دارایی‌های آن‌ها افزایش یافت.

صندوق‌های مشترک غالباً در اوراق بدهی کوتاه‌مدت با کیفیت بالا نظیر اوراق‌قرضه دولتی، اوراق تجاری و اوراق سپرده‌های بانکی سرمایه‌گذاری می‌کنند، سررسید اوراق پرتفوی این صندوق ها اکثراً کم‌تر از 6 ماه است و به‌خاطر کوتاه مدت بودن پرتفوی، سهام این صندوق‌ها دارای نقدینگی بالایی است و ارزش سهام آن‌ها از نوسان‌های ناچیزی برخوردار است. به‌علاوه، برخی از این‌صندوق‌ها روشی به‌کار می‌برند که قیمت سهام آن‌ها قابل استرداد به‌صورت ثابت است. البته هرگونه سود و بهره به‌صورت منافع جداگانه‌ای پرداخت می‌شود. به‌خاطر آنکه ارزش سهام ثابت است، این صندوق‌ها اجازه می‌دهند که مشتریان با نوشتن حواله از حساب خود برداشت کنند. هرچند که این حساب نه سپرده جاری است و نه آنکه حواله مربوط، چک محسوب می‌شود. درحقیقت این صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری مثل یک بانک سپرده‌پذیر عمل می‌کنند.

این صندوق‌ها بسیار مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گرفته‌اند. برای مثال، تخمین زده می‌شود که در امریکا در عرض 20 سال بین سال‌های 1997-1977 دارایی آن‌ها از 4 میلیارد دلار به 700 میلیارد دلاررسیده باشد. ضمناً 25 درصد انواع مختلف تمام صندوق‌های مشترک را صندوق‌های فعال در بازار پول تشکیل می‌دهند. به‌طور کلی سه نوع صندوق در بازار پول فعالیت می‌کند:

1- صندوق‌های نهادی8 مشتریان این صندوق‌ها تنها نهادهای سرمایه‌گذاری بزرگ از جمله تراست بانک‌ها و شرکت‌های صنعتی هستند. این نهادها صندوق‌ها را مکمل مدیریت نقدینگی خود می‌دانند.

2- صندوق‌های مدیریت شده توسط کارگزاران9: این صندوق‌ها شبیه صندوق های قبل می‌باشند ولی جایگاهی برای سرمایه‌گذاری کوتاه مدت مشتریان محسوب می‌شوند. کارگزاران با ارایه این خدمات و توقف موقت وجوه، مشتریان بیشتری را جلب می‌کنند.

3- صندوق‌های مدیریت شده توسط صندوق های متقابل بازار سرمایه: صندوق‌هایی که در بازار سرمایه فعالیت می‌کنند. باارایه‌ی این سرمایه‌گذاری، صندوق‌ها اجازه داده‌اند تا مشتریان از نقدینگی بالا و بازده مناسب استفاده کنند و ضمناً برخی از خدمات بانکی (مانند حواله) نیز دردسترس قرار می‌گیرد10.

اهداف صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری

صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری دارای دو گروه اهداف مشترک واختصاصی می‌باشند. اهداف عمومی و مشترک این شرکت‌ها را می‌توان در چهار هدف زیر خلاصه کرد:

1- ایجاد تنوع در سرمایه‌گذاری و حداقل کردن مخاطره

2- استفاده از مدیریت با تجربه و حرفه‌ای

3- پایین آوردن هزینه‌های اجرایی

4- بالابردن نقدینگی در سرمایه‌گذاری

صندوق‌های سرمایه‌گذاری را می‌توان بر مبنای اهداف اختصاصی به شرح زیر تقسیم‌بندی کرد:11

1- صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهام عادی: 12

این صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری، درسهام عادی انواع شرکت‌ها، سرمایه‌گذاری می‌کنند. مدیران این شرکت‌ها از سیاست‌های جسورانه‌ای پیروی می‌کنند وحدود 60 درصد مبالغی که وارد این صندوق‌ها می‌شود برای خرید سهام عادی به‌کار می‌رود.

2- صندوق‌های سرمایه‌گذاری متوازن:13

این صندوق‌‌ها در سهام عادی و سهام ممتاز و اوراق‌قرضه شرکت‌های تولیدی سرمایه‌گذاری می‌کنند و برای کاهش مخاطره تلاش می‌کنند، بین اوراق ‌بهادار تحصیل شده توازن برقرار شود. به‌عنوان مثال نیمی از منابع مالی خود را در اوراق‌ قرضه و مابقی را در سهام عادی شرکت‌های مختلف، سرمایه‌گذاری می‌نمایند. در نتیجه این صندوق‌‌ها هم از ثبات درآمد و سود و هم از رشد بالقوه قیمت سهام برخوردار می‌شوند.

3- صندوق‌های سرمایه‌گذاری اوراق‌قرضه یا سهام ممتاز14:

این صندوق‌‌ها صرفاً در اوراق‌بهاداری که درآمد ثابت دارند، سرمایه‌گذاری می‌کنند. سرمایه‌گذاران در سهام این صندوق‌‌ها، از امنیت نسبی برخوردارند و با مخاطره کم‌تری روبه‌رو می‌شوند. قابل ذکر است این صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری نتوانسته‌اند به رشد قابل توجهی دست‌ یابند.

4- صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصصی:15

فعالیت این صندوق‌‌ها همانند شرکت‌ها یا صندوق‌هایی است که در سهام عادی شرکت‌های صنعتی سرمایه‌گذاری می‌کنند. این نوع صندوق‌‌ها معمولاً در صنایع ویژه‌ای مثل الکترونیک، فعال و دارای درجه اعتبار بالایی هستند. این صندوق‌ها مورد توجه سرمایه‌گذارانی هستند که علاقه‌مند به سرمایه گذاری در سهام شرکت‌های فعال در یک صنعت خاص، می‌باشند.

5- صندوق‌های سرمایه‌گذاری با هدف دوگانه:16

این صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری در سال 1967 در امریکا پدید آمدند. سیاست این صندوق‌‌ها به‌گونه‌ای است که اهداف گروه‌های مختلف سرمایه‌گذار برآورده شود. این صندوق‌‌ها دو نوع سهام منتشر می‌کنند. سهام نوع الف و سهام نوع ب. وجوه حاصل از این دو نوع سهم در یک پرتفوی معینی از سهام عادی سرمایه‌گذاری می‌شود. این صندوق‌‌ها برای مدت معینی مثلاً 5 سال تشکیل و پس از 5 سال منحل می‌شوند. کل سود سهامی‌که صندوق هر ساله دریافت می‌کند به سهام‌داران طبقه الف پرداخت می‌شود و به سهام‌داران طبقه ب هیچ سودی پرداخت نمی‌شود. درپایان سال پنجم کل سهام موجود در پرتفوی فروخته شده و ارزش اسمی سهام طبقه الف به دارندگان آن سهام و مابقی کلاً به دارندگان سهام طبقه ب پرداخت می‌شود. بنابراین کل سود به سهام‌داران الف و کل منفعت سرمایه به سهامدران ب تعلق می‌گیرد. سهام الف دراین صندوق‌‌ها مخاطره کم‌تری را تقبل می‌کند زیرا 100 درصد سود به 50 درصد سهام که سرمایه را تأمین نموده تعلق می‌گیرد و امکان بازگشت اصل سرمایه نیز هست ولی سهام ب مخاطره‌ بیشتری دارد. زیرا بازده آن فقط از محل منفعت سرمایه تأمین می‌شود که نامعلوم و غیر قابل پیش‌بینی است.

6- صندوق‌های بازارپول:17

این صندوق‌ها، شرکت‌هایی هستند که فقط روی اوراق‌بهادار کم مخاطره و با سررسید کوتاه مدت فعالیت دارند. ازجمله این اوراق‌بهادار به اوراق خزانه، گواهی سپرده بانکی و اوراق‌تجاری می‌توان اشاره کرد.

7- صندوق‌های رشد و توسعه:18

این صندوق‌ها، نوعی دیگر از صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری هستند که سیاست آن‌ها بر مبنای خرید سهام شرکت‌هایی است که در یک صنعت روبه‌رشد و با فرصت‌های سرمایه‌گذاری فراوان، قرار دارد. لذا قیمت‌های سهام آن‌ها به تناسب فرصت‌های سرمایه‌گذاری و میزان رشدی که در فروش دارند، افزایش می‌یابد. البته بدیهی است این نوع صندوق‌ها از مخاطره بسیار بالایی برخوردار هستند.

8- صندوق‌های شاخص:19

این صندوق‌ها، صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری هستند که عملکرد آن‌ها مبتنی و برابر با شاخص قیمت سهام است. باتوجه به این‌که رفتار، عملکرد و نرخ بازده این صندوق‌‌ها دقیقاً برابر با رفتار، عملکرد و شاخص پرتفوی بازار است باید قید کنند که شاخص مد نظر صندوق کدامیک از شاخص‌های موجود است. (مانند شاخص "داوجونز"( DOW JONES) و "استاندارد و پورز" (STANDADS & POORS)

صندوق‌های شاخصی، نوعی صندوق سرمایه گذاری یا یونیت تراست‌ها است که هدف سرمایه‌گذاری آن دستیابی به بازده یک شاخص انتخابی، نظیر "S&P500"، است. به عبارت دیگر، صندوق شاخصی، دارائی خود را در سهام یا اوراق ‌قرضه موجود در سبد یک شاخص، سرمایه‌گذاری می‌کند. نوعی از صندوق شاخصی علاوه بر سهام یا اوراق‌قرضه، ابزارهای مشتقه را نیز در پرتفوی خود نگه می‌دارد. هم‌چنین ممکن است صندوق در تمام سهام موجود در سبد شاخص سرمایه‌گذاری کند یا این‌که نمونه‌ی کوچک‌تری از آن را – درصد مشخصی از سهام شاخص- به‌عنوان پرتفوی سرمایه‌گذاری برگزیند. از آن‌جا که صندوق های شاخصی از یک شاخص پیروی می‌کنند پرتفوی آن‌ها نیاز به تغییرات چندانی ندارد و مدیریت‌شان در مقایسه با صندوق‌های سرمایه‌گذاری، غیر فعال است.

مهم‌ترین ویژگی‌ صندوق‌های شاخصی، مالیات، هزینه و کارمزد کم‌تر نسبت به صندوق‌های با مدیریت فعال است. مخاطره سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها، تقریباً معادل مخاطره سهام موجود در شاخص است. البته صندوق‌های شاخصی به‌دلیل انتخاب پرتفوی ثابت از انعطاف پذیری کم‌تری نسبت به صندوق‌های فعال برخوردارند20.

9 - صندوق‌های قابل معامله در بورس21

صندوق قابل معامله در بورس بسیار شبیه به صندوق‌های شاخصی هستند و همانند آن‌ها در سهام زیر مجموعه‌ی یک شاخص یا سبد انتخابی از آن سرمایه‌گذاری می‌کنند. این صندوق‌ها اگرچه از نظر ساختاری به‌شکل شرکت سرمایه‌گذاری با بنیان باز یا یونیت تراست (Unit Trust) تشکیل می‌شوند، اما از جهاتی با آن‌ها متفاوت هستند22:

1. صندوق‌های قابل معامله در بورس سهام خود را به‌طور مستقیم به سرمایه‌گذاران انفرادی نمی‌فروشند، سهام صندوق های قابل معامله در بورس در گروه‌های بزرگ که اصطلاحاً به "یونیت ایجاد و انتشار" معروف است منتشر و در اختیار سرمایه‌گذاران نهادی قرار می‌گیرد.

2. فروش "یونیت‌های ایجاد و انتشار" به سرمایه‌گذاران نهادی به‌صورت غیر نقدی انجام می‌شود و سرمایه‌گذاران در مقابل یونیت‌های دریافتی، سبدی از اوراق‌بهادار را که به‌طور معمول همانند پرتفوی صندوق است، در اختیار صندوق قرار می‌دهد.

3. سرمایه‌گذاران نهادی پس از خرید "یونیت‌های ایجاد و انتشار"، آن‌ها را تفکیک کرده و در بازار دسته دوم به سرمایه‌گذاران انفرادی واگذار می‌کنند.

4. سرمایه‌گذاران انفرادی برای فروش سهام صندوق قابل معامله در بورس دو راه دارند:

- فروش سهام به سرمایه‌گذاران دیگر در بازار

- بازگرداندن سهام به صندوق

بازگرداندن سهام به صندوق تنها در مقیاس "یونیت ایجاد و انتشار" و به‌صورت غیر نقدی امکان‌پذیر است. به‌عبارت دیگر سرمایه‌گذاران به جای وجه‌نقد، اوراق‌بهادار موجود در پرتفوی را دریافت می‌کنند. برای نمونه صندوق قابل معامله در بورسی که در شاخص "داو جونز" سرمایه‌گذاری کرده است، به سرمایه‌گذاران متقاضی بازگرداندن یونیت‌ها، سهام موجود در شاخص "داوجونز"، واگذار می‌کند.

محدودیت یاد شده در بازار خرید سهام صندوق مانع از آن می‌شود که صندوق‌های قابل معامله در بورس خود را صندوق سرمایه‌گذاری مشترک بنامند.

10- صندوق‌های اوراق‌قرضه شهرداری‌ها:23

این شرکت‌های سرمایه‌گذاری، سرمایه خود را روی اوراق‌قرضه بدون مالیات که توسط شهرداری‌های ایالتی و شهری منتشر می‌شود، تخصیص می‌دهند.

11- صندوق‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی:24

این شرکت‌ها در اوراق‌بهادار شرکت‌های خارجی سرمایه‌گذاری می‌کنند. بعضی از آن‌ها فقط در اوراق‌بهادار یک کشور خاص سرمایه‌گذاری می‌کنند. سهام این نوع شرکت‌ها بیشتر مورد تقاضای آن‌دسته از سرمایه‌گذارانی است که قصد دارند از رشد اقتصادی یک کشور خاص بهره‌مند شوند. این شرکت‌ها به‌خاطر مدیریت حرفه‌ای و آشنایی با مقررات خاص آن کشور، فرایند تصمیم‌گیری در سرمایه‌گذاری‌های خارجی را آسان می‌کنند.25

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در سایر کشورها

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، در کشورهای بسیار دیگری غیر از امریکا با موفقیت روبه‌رو شده‌اند. گرچه مقررات و ویژگی‌های نهادی از کشور به کشور دیگر فرق می‌کند، اما این ساختار کلی که سرمایه‌های تجمیع شده‌ای توسط حرفه‌ای‌ها و به‌وکالت از طرف سرمایه‌گذاران، اداره شود در همه‌ جای جهان فراگیر شده است26.

دراین قسمت به صندوق‌های مشترک سه‌کشور انگلستان، آلمان و ژاپن اشاره می‌کنیم.

انگلستان

صندوق‌های سرمایه‌گذاری در انگلستان یکی از دو شکل زیر را دارند: یونیت تراست و صندوق سرمایه‌گذاری امانی. یونیت تراست مشابه صندوق با سرمایه‌ی متغیر در امریکاست، و صندوق سرمایه‌گذاری امانی شبیه صندوق‌های با سرمایه‌ی ثابت است و در بورس لندن معامله می‌شود. در اواخر دهه‌ی 80 یونیت تراست‌ها در انگلستان بسیار مشهور شدند، دارایی‌های تحت اداره‌ی آن‌ها 900 درصد، تعداد حساب‌های مشتریان 250 درصد و تعداد صندوق ها نیز سه برابر شدند. برعکس، اقبال عمومی به صندوق‌های سرمایه‌گذاری امانی در همین دوره کاهش یافت.

در ساختار یونیت تراست‌ها، مؤسسه‌ی مدیریتی وجود دارد که سرمایه‌گذاری‌ها را انتخاب می‌کند، و یک شرکت امین مستقل سهام را نگاه می‌دارد و از طرف صاحبان سهم‌الشرکه صندوق، وجوه را دریافت می‌کند. شرکت امین غالباً بانک یا شرکت بیمه است، و در مقام حفاظت از منافع صاحبان سهم‌الشرکه در صندوق، وظایف بسیاری را برعهده دارد. این تکالیف شامل نظارت برخریدوفروش سهام توسط شرکت سرمایه‌گذاری، حصول اطمینان از انجام درست کار دفتری، و نظارت بر نحوه‌ی استفاده از اختیاراتی است که شرکت مدیریت اعمال می‌کند.

مقررات حاکم بر یونیت تراست‌ها موضوعی تقریباً پیچیده است. در قانون خدمات مالی مصوب 1986، مجلس به هیئت اوراق‌بهادار و سرمایه‌گذاری (SIB) اختیار داد که برای تشکیل یونیت تراست مجوز صادر کند و برکار مدیریت آن‌ها نظارت کند. به‌علاوه، قانون به دو سازمان خودگردان اختیار داد که فعالیت‌های خاصی از یونیت تراست‌ها را زیر نظر بگیرند27.

آلمان

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک آلمانی دو شکل کلی دارند: صندوق‌های خرده‌فروشی یا عام و صندوق‌های غیر عام که دراختیار خریداران نهادی است. به صندوق‌های نهادی "spezialfonds" می‌گویند که بیش از 50 درصد وجوه سرمایه‌گذاری شده در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک درآن‌هاست. صندوق‌های خرده‌فروشی به دوگروه تقسیم می‌شوند: صندوق‌های اوراق قرضه (Retenfonds) و صندوق‌های سهام (Aktienfonds). از این‌دو، صندوق‌های اوراق‌قرضه بسیار رایج‌تر است، چرا که 80 درصد وجوه صندوق‌های خرده‌فروشی صرف سرمایه‌گذاری در صندوق‌های اوراق‌قرضه می‌شود.

در دهه‌ی 80، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در آلمان رشد قابل‌توجهی داشتند. کل دارایی صندوق‌ها از 50 میلیارد مارک آلمان در سال 1981 به‌بیش از 260 میلیارد مارک در سال 1991 رسید. تعداد صندوق‌های خرده‌فروشی از 114 صندوق در سال 1982 به 394 صندوق در سال 1992 رسید، و تعداد صندوق‌های نهادی طی این دوره از 553 صندوق به 1800 صندوق افزایش یافت.

ساختار صندوق سرمایه‌گذاری مشترک آلمان ویژگی خاص دارد. یک شرکت مدیریت قرارداد رسمی برای اداره‌ی سبدی از دارایی‌ها از طرف سرمایه‌گذارانی که از آن مجموعه‌ی دارایی سهم می‌برند، به‌امضا می‌رساند. یک بانک امین که آن‌را Depotbank می‌نامند، و طبق قانون باید بانکی آلمانی باشد، بر فعالیت شرکت مدیریت نظارت می‌کند. شرکت سرمایه‌گذاری معمولاً به‌شکل شرکت با مسئولیت محدود ثبت می‌شود که آلمان‌ها آن‌را Gmbh 28 می‌نامند29.

ژاپن

صندوق سرمایه‌گذاری اوراق‌بهادار در ژاپن بسیار شبیه صندوق‌های سرمایه‌گذاری در امریکا است. سرمایه‌گذاران اوراقی شبیه به سهام بانام از صندوق‌ها می‌خرند، صندوق‌ها طبق قانون صندوق‌های سرمایه‌گذاری اوراق‌بهادار مصوب 1951 و اصلاحیه‌های آن نظارت می‌شوند. وضعیت مالیاتی صندوق شبیه سایر کشورها است. هم به‌دلیل صرفه جویی مالیاتی و هم به‌لحاظ افزایش قیمت سهام در دهه‌ی 80، سرمایه‌گذاران ژاپنی از سال 1986 تا 1989، مبالغ انبوهی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری کردند.

عمده‌ی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ژاپن، صندوق‌های با سرمایه‌ی متغیرهستند و سرمایه‌گذاران می‌توانند گواهی خود را به ارزش خالص دارایی‌ صندوق، نقداً بازخرید کنند. اما، طبق دستورالعمل وزارت دارایی، سرمایه‌گذاران بسیاری از صندوق‌ها مجاز نیستند تا دو سال بعد از سرمایه‌گذاری، پول خود را بازپس بگیرند. البته، در ژاپن صندوق‌هایی شیبه صندوق باسرمایه‌ی ثابت نیز وجود دارد. در این صندوق‌ها، پس از صدور گواهی به‌قیمت تمام شده‌ی ثابت، گواهی جدید فروخته نمی‌شود. صندوق معمولاً عمر معینی دارد و غالباً هر سال پس ازانتشار گواهی‌ها، سررسید آن‌ها به‌پایان می‌رسد. در سررسید همه‌ی دارایی‌ها به‌نقد تبدیل می‌شود و بین صاحبان سرمایه توزیع می‌شود.

صندوق سرمایه‌گذاری اوراق‌بهادار براساس قرارداد بین چهار طرف شکل می‌گیرد: سرمایه‌گذاری که گواهی را می‌خرد، شرکت مدیریتی که گواهی‌ها را صادر می‌کند و در مورد سرمایه‌گذاری در صندوق تصمیم می‌گیرد، شرکت اوراق‌بهاداری که گواهی‌ها را می‌فروشد و امینی که- بانکی تجاری یا پس‌انداز- طبق نظر مدیران صندوق دارایی‌ها را اداره می‌کند. قبل از صدور گواهی صندوق، شرکت مدیریت باید امیدنامه‌ای تهیه کند که هدف صندوق را مشخص کند30.

مقررات حاکم برصندوق های سرمایه‌گذاری

مقررات حاکم بر صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری غالباً در کشورهای توسعه یافته مانند ایالات متحده توسط قانون مجزایی (یا قسمت‌هایی از قوانین جامع) نظارت می‌شوند. دراین قسمت ابعادی از قوانین کشورهای مختلف شامل ایالات متحده، ترکیه، پاکستان و مالزی اشاره خواهد شد.

الف) قانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری در ایالات متحده

در ایالات متحده « قانون شرکت سرمایه‌گذاری31» که نخستین بار در سال 1940 تصویب و در دهه‌های گذشته مورد اصلاح واقع شده است، قانون اصلی حاکم بر شرکت‌های سرمایه‌گذاری و جامع‌ترین قانون شناخته شده سرمایه‌گذاری در جهان است.

مقررات و نظارت مربوطه شامل موارد ذیل می‌باشند:

1. تدوین فلسفه و اهداف صندوق

2. افشاء و ارایه اهداف به سرمایه‌گذاران

3. حفظ اهداف یادشده و قابل تغییر تنها توسط رأی سهام‌داران

4. ثبت شرکت‌های سرمایه‌گذاری توسط SEC

5. هیئت مدیره مستقل (تا از تضاد منافع جلوگیری شود)

6. مقررات ارزش‌گذاری

7. مقررات فروش و بازخرید سهام

8. ضروریات نگهداری فیزیکی اجزای پرتفوی Custodial

9. بیمه فیزیکی اجزای پرتفوی Fidelity Insurance

10. نگهداری حساب‌های منظم براساس اصول پذیرفته شده عمومی حسابداری GAAP

11. گزارش منظم وضعیت شرکت به سرمایه‌گذاران

12. پیروی از روش خود تنظیمی Self- Regulation علاوه بر مقررات دولتی

شایان ذکر است که یک انجمن نیز به‌نام Investment Company Institute (ICI) توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری تأسیس شده است. ضمناً از سال 1982 طبق مقررات، بانک های تجاری آمریکا مجاز به ارایه صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری نیستند32.

ب) شرکت‌های سرمایه‌گذاری در ترکیه، پاکستان و هندوستان

یکی از ابزارهای مهمی‌که در بورس ترکیه (استانبول) معامله می‌شوند صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری هستند که هم در مورد سهام و هم در مورد سرمایه مخاطره‌انگیز(venture capital) منتشر و معامله می‌شوند.

دو نوع سهام شرکت سرمایه‌گذاری در حال حاضر در ترکیه وجود دارد33:

الف) A-Type که توسط سرمایه‌گذاران نهادی منتشر شده و حداقل 25 درصد سرمایه‌گذاری باید در سهام شرکت‌ها انجام پذیرد. انتشار این نوع سهم از سال 1944 شروع شده است. این نوع سهم مزیت مالیاتی نیز دارد.

ب) B-Type که هیچ گونه محدودیتی ندارد و می‌تواند به هرگونه‌ای منتشرشود و از مزیت مالیاتی نیز برخوردار نیست.

در ترکیه، بانک‌های تجاری اجازه دارند هر دو نوع خدمات شرکت سرمایه‌گذاری باز و بسته را ارایه دهند.

درحال حاضر بیش از 120 شرکت سرمایه‌گذاری باز یا صندوق مشترک در ترکیه فعالیت دارند و بیشتر این صندوق‌ها توسط بانک‌های تجاری تشکیل شده‌اند.

در سطح بین‌المللی، بازار بین‌المللی سهام ترکیه برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری باز مقررات زیر را وضع کرده است:

1. قبل از درخواست پذیرش، باید دوازده ماه از فعالیت آن گذشته باشد.

2. نرخ بازده شرکت باید برابر یا بیشتر از متوسط نرخ‌های بازده سایر شرکت‌های هم‌تراز یا مشابه باشد.

3. جمع ارزش شرکت‌های سرمایه‌گذاری باید حداقل 10 میلیون دلار باشد.

4. سرمایه پرداخت شده باید از جمع ارزش شرکت بیشتر باشد.

5. مقرراتی برای منع انتقال سهام در اساسنامه شرکت سرمایه‌گذاری وجود نداشته باشد.

شایان ذکر است که شرکت سرمایه‌گذاری باز و بسته نیز در پاکستان از جمله در بورس کراچی و لاهور مشارکت داشته و معامله می‌شوند. قابل توجه است که پاکستان تا سال 1997 تماماً دارای سرمایه‌گذاری باز دولتی بوده و هیچ نوع شرکت سرمایه‌گذاری باز توسط بخش خصوصی دایر نبوده است.

در هندوستان نیز شرکت‌های سرمایه‌گذاری فعالیت دارند و می‌توانند سهام جدید در شرف پذیره‌نویسی را خریداری کنند ولی مجاز نیستند بیش از 10 درصد این نوع سهام عرضه شده را خریداری کنند. در حال حاضر این محدودیت به 20 درصد افزایش یافته است.

ج) نکاتی در رابطه با قوانین مرتبط با شرکت‌های سرمایه‌گذاری مالزی

در این قسمت به‌عنوان گزینه‌ای دیگر از فعالیت‌های شرکت‌های سرمایه‌گذاری به یونیت تراست‌ها در کشور مالزی اشاره می‌شود. مقررات حاکم و ناظر بر یونیت تراست‌های مالزی تا حد زیادی شباهت به مقررات کشور ایالات متحده دارد. در مالزی قانون صنعت اوراق‌بهادار که در سال 1983 مورد تصویب قرار گرفته است و قانون هیئت اوراق‌بهادار که در سال 1993 ایجاد شده است بر شرکت‌های سرمایه‌گذاری نظارت دارند.

این هیئت نظارت بر واحدهای مشابه مانند شرکت‌های سرمایه‌گذاری بسته را نیز به‌عهده دارد. مقررات جدید نیز در سال‌های 1994 و 1995 به مقررات قبلی اضافه شده و به تصمیماتی منجر شده است.

بر طبق مقررات کشور مالزی، این شرکت‌ها می‌توانند در اوراق‌بهادار زیر سرمایه‌گذاری کنند که ترکیب دارایی‌ها را به‌صورت کیفی تعیین می‌کند.

1. اوراق‌بهادار شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس کوالالامپور

2. اوراق‌بهادار شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس‌های خارجی

3. اوراق‌بهادار دولتی مالزی و بانک مرکزی مالزی

4. پول ملی مالزی، سپرده‌گذاری در بانک‌های مالزی از جمله بانک اسلامی مالزی

5. اوراق‌قرضه و سایر اوراق بدهی که توسط مؤسسه رتبه‌دهنده مالزی حداقل رتبه BBB داشته باشند.

6. اوراق‌بهادار شرکت‌های پذیرفته‌نشده در بورس و سایر اوراق و سرمایه‌گذاری‌هایی که توسط هیئت اورا‌ق‌بهادار مالزی مورد قبول اعلام شده باشد.

به‌علاوه، سقف‌ها و حدود سرمایه‌گذاری نیز مشخص شده است که ترکیب کمی دارایی‌ها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد:

1. سقف سرمایه‌گذاری در یک شرکت به 10 درصد ارزش خالص دارایی شرکت سرمایه‌گذاری محدود می‌شود.

2. تنها تا سقف 10 درصد از کل سهام شرکت دیگری را می‌توان تحصیل کرد.

3. درصورت تضاد بندهای 1 با 2، هرکدام از آن‌ها کوچک‌تر باشند، سقف مزبور را تعیین می‌کند.

4. در گروه‌های همبسته (مثل مجموعه‌های اقتصادی) سقف قید شده 15 درصد کل خالص دارایی است.

5. بیش از 10 درصد از کل خالص دارایی نمی تواند در اوراق‌خارجی پذیرفته شده در هر یک از بورس‌های خارجی سرمایه‌گذاری شود.

6. ارزش هرکدام از موارد بالا در نقطه خرید و توسط هزینه خرید معین می‌شود.

7. ضمناً مقررات مالزی حدی برای بزرگ بودن اندازه خود شرکت سرمایه‌گذاری قائل می‌شود. درحال حاضر 500 میلیون واحد«سهم» که هرکدام یک واحد پول مالزی(رینگیت) قیمت‌گذاری(اسمی) شده باشند سقف این‌شرکت‌ها را در موقع عرضه عمومی اولیه تعیین می‌کند.

8. اگر یک شرکت سرمایه‌گذاری که حجم فعالیت کم‌تری دارنداقدام به افزایش سرمایه کنند، قبلاً باید مجوز هیئت اوراق‌بهادار را اخذ کند.

9. مدیریت صندوق باید توسط یک شرکت ذی‌صلاح که صلاحیت آن به تأیید هیئت اوراق‌بهادار می‌رسد به‌عهده گرفته شود. مدیر شرکت باید وابسته به نهادمالی که زیر نظر بانک مرکزی مالزی نظارت می‌شود قرار داشته باشد یا باید صلاحیت آن از طرف هیئت اوراق‌بهادار تأیید شود.

10. در سال 1995، هیئت اوراق ‌بهادار اجازه داده است که شرکت‌های کارگزاری بتوانند صندوق‌هایی از طریق یک شرکت وابسته ایجاد کنند و مالکیت صندوق باید لااقل 70 درصد متعلق به شهروندان مالزی باشد. سقف مالکیت خارجی 30 درصد است.

11. این نوع شرکت‌ها مجاز به استقراض برای تأمین مالی فعالیت خود نیستند و تنها می‌توانند«سهام» بفروشند. هر سال (بعد از 2 ماه از سال مالی) نیز صندوق‌ها موظف به گزارش صورت‌های مالی خود به سهام‌داران هستند34.

منابع و مآخذ

2 - کارشناس مدیریت نظارت بر بازار اولیه

3 – قانون بازار اوراق‌بهادار، شرکت اطلاع‌رسانی بورس،ص 4

4 - محمودختایی، گسترش بازارهای مالی و رشد اقتصادی، مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی، 1378، ص 44.

5 - علی سنگینیان، مروری بر انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مرکز تحقیقات و توسعه‌ی بازار سرمایه ایران، 1383.

6 - Net Asset Value

7 - Roger Otten & Mark Schweitzer, A Comparison Between the European and the U.S. Mutual Fund Industry , December 14,1998.

-Institutional Funds8

9-Broker- Run

10- علی سنگینیان، همان مآخذ،ص 4 .

11- http://www.invstopedia.com

12- Common Stock Fund

13 - Balanced Fund

14- Bond or Preferred Stock Fund

15 - Specialty Fund

16 - Dual Purpose Fund

- Money Market Funds 17

18 - Growth Fund

19 - Index Fund

20 -علی سنگینیان، همان مآخذ، ص 6

21- Exchange Traded Funds Manual

22- Jim Wiandt ,Will McClatchy, Exchange Traded Funds, john wiley & sons, 2002

23- Municipal Bond Fund

24 -Global Fund

25- علی جهانخانی‌ و علی پارسائیان، بورس اوراق‌بهادار. انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران- 1374- صفحه277

26 - حسین کدخدایی، مبانی مقررات بازار سرمایه، انتشارات بیمه مرکزی یاران،1378

27- فرانک فبوزی، فرانکومودیانی و مایکل فری، مبانی بازارها و نهادهای مالی، ترجمه حسین عبده تبریزی، جلد1،چاپ اول،نشرآگه،1376، ص 252

28 - Gesellschaft mit beschrankter Haftung

29 - Gerhard Gathmann, " Real Estate Investment Funds in Germany", Funds and Portfolio Management Institutions: An International Survey, op. cit, p240-245

30- L,Michael. Whitener and Eiichi Hiraki, " Managing Money in Japan", International Financial Law Review, Supplement ,April 1990, pp.106-111

31 -The Investmnt Company Act Of 1940

32 - U.S. Securities Investment Company Act, 1940

33 - Y, Cudi Tuncer Gursoy. omer Erzurumlu, "Evaluation of portfolio performance of TURKISH investment fund", Dogus univrsitesi Dergisi, 2001/4

نویسنده: مهسا رادفر